2           BUDAYA ETNIK KAUM MELANAU DI SARAWAK

2.1)     LATARBELAKANG SEJARAH KAUM MELANAU

Orang Melanau ialah salah satu kaum utama di negeri Sarawak. Dahulunya, sama seperti kaum Iban, kaum Melanau juga tinggal di dalam rumah panjang (yang dibina dengan tinggi). Namun, masyarakat Melanau pada masa kini telah mengubah cara kehidupan mereka dengan tinggal di dalam rumah kampung yang mengikut corak orang Melayu. Kebanyakannya dibina di tepi sungai dan berdekatan dengan pantai. Masyarakat Melanau merupakan suku yang beragama Islam dan Kristian namun terdapat juga yang mempercayai makhluk ghaib yang dipanggil Ipok. Ini merupakan rentetan cerita lisan masyarakat ini sendiri yang dikatakan satu kepercayaan berasaskan adat masyarakat.

Suku etnik Melanau berkumpul di persisiran pantai seperti kawasan lembah utara Sungai Rajang, Igan, Mukah, Dalat, Oya, dan Bintulu. Masyarakat yang terawal di Sarawak menetap di Mukah. Bahasa Melanau merupakan cabang dari keluarga Bahasa Austronesia. Bahasa Melanau mempunyai tatabahasanya yang tersendiri dan tidak begitu sukar untuk dipelajari. Sebagai satu bahasa yang mempunyai banyak dialek, bahasa melanau berkongsi tatabahasa yang serupa. Oleh itu apa yang perlu ditumpukan ialah kosa kata yang unik untuk dialek itu sahaja. Di alam maya laman untuk mempelajari bahasa melanau telah diusahakan oleh orang-orang melanau dan bukan melanau untuk memastikan kemandirian bahasa ini di zaman moden. Antaranya ialah Learn Melanau yang memfokuskan bahasa melanau mukah serta budaya melanau merentasi dialek-dialek.

2.1)       ADAT ISTIADAT DAN HUKUM KAUM MELANAU

Masyarakat Melanau adalah antara masyarakat yang terdapat di Sarawak. Umumnya masyarakat Melanau mempunyai persamaan dengan masyarakat Melayu baik dari segi kepercayaan, kebudayaan dan adat resam. Justeru itu masyarakat ini merupakan satu cabang dalam masyarakat Melayu. Namun begitu masyarakat Melanau tetap mempunyai budaya dan adat resam mereka yang tersendiri dan antaranya dalam aspek kelahiran. Adat dan pantang larang tersebut adalah seperti adat kelahiran dan adat perkhawinan.

2.1)     PERAYAAN KAUM MELANAU

Kaul Melanau atau pesta Melanau adalah hari kebesaran dan perayaan yang dirayakan oleh orang Melanau di Sarawak. Ia bertujuan menghargai pelbagai jenis semangat, seperti semangat laut, tanah, hutan, dan kebun mereka. Ia dirayakan pada akhir Mac atau awal April setiap tahun. Asal usul perayaan ini dikatakan berbalik pada berkurun dahulu, di mana mereka mempercayai kepercayaan animisme.

            Perayaan ini disambut dengan meriah oleh orang Melanau di sepanjang persisiran pantai Sarawak. Tibou, iaitu buaian setinggi 20 kaki adalah puncak perayaan ini.Pemuda-pemuda akan melompat dari buluh bengkok yang panjang dan akan menangkap tali berayun yang tinggi. Sehingga tujuh atau lapan orang akan bergayut di buaian gergasi ini. Buaian ini akan berbuai-buai di tepi pantai.

            Kaul ini juga bukan sahaja diraikan dengan buaian gergasi. Ia merupakan pesta warna-warni yang diserikan dengan bot-bot berhias, sukan pantai, dan makanan-makanan Melanau yang enak. Kebiasaannya pada musim monsun, kuala sungai akan ditutup, dengan tiada seorang pun akan dibenarkan keluar masuk. Semua masyarakat Melanau akan menjalani upacara menyucikan diri.

            Kaul dimulakan dengan bot-bot berhias berlayar dengan membawa ‘seraheng’ iaitu bakul yang diperbuat daripada buluh. Sementara itu ‘bapa Kaul’ atau ketua perayaan akan menjamu semangat dengan jampi dan jamuan. Selain itu, terdapat juga permainan pantai, pertunjukan seni mempertahankan diri, tarian tradisional Melanau dan jamuan makan.

            Setelah matahari terbenam, pesta disambung di rumah-rumah. Mereka akan mengunjungi sanak saudara dan sahabat handai sebagai tanda muhibbah.’ Sago’ iaitu sagu yang dimasak dengan pelbagai cara merupakan jjuadah yang paling istimewa dalam perayaan Kaul ini. Tambahan pula, Orang Melanau sememangnya terkenal sebagai penebang sagu yang mahir di Sarawak.

            Walaupun Kaul Melanau ini tidak begitu popular dikalangan orang luar, tetapi masyarakat Melanau merayakannya dengan begitu meriah selama seminggu.

2.1)     MAKANAN TRADISIONAL KAUM MELANAU

§  LINUT

Linut ialah makanan ruji untuk rakyat Melanau. Ia diperbuat dari tepung sagu, bercampur dengan air panas.

                §  TEBALOI

Tebaloi ialah satu produk tradisional yang berasaskan pertanian kini kian popular bukan saja di kalangan penduduk tempatan bahkan juga pelancong asing. Ia merupakan makanan ringan kaum Melanau yang diperbuat daripada tepung dan lemantak kelapa sebagai bahan utama.

2.1)     PAKAIAN TRADISIONAL KAUM MELANAU

LELAKI

                      Pakaian tradisional Melanau. Lelaki menggayakan baju potongan moden bersamping broked oren keemasan, pinggang berikat selendang sifon berkopiah Jawa.

        PEREMPUAN

BAJU BABAN

Wanita Melanau menggayakan Baju Baban asal pakaian pengantin Melanau. Baju kurung pendek warna hitam dipadankan dengan kain songket. Di dada memakai 2 helai selendang merah dan perhiasan diri kepih dada dan kepih sanggul.

BAJU BALDU

Wanita Melanau menggayakan baju baldu hitam dengan sarung songket Brunei tenunan Sarawak, bertali pinggang pending besar, diserikan dokoh dan perhiasan kepala kepih sanggul.

2             BUDAYA ETNIK KAUM BIDAYUH DI SARAWAK

  LATARBELAKANG SEJARAH KAUM BIDAYUH

Kaum Bidayuh adalah masyarakat yang menemani kawasan barat daya Sarawak, terutamanya Bahagian Serian, Kuching dan di barat Kalimantan. Pada zaman dahulu suku kaum Bidayuh tinggal di rumah panjang. Lazimnya penempatan rumah panjang suku kaum Bidayuh terletak jauh di kawasan pendalaman dan tanah tinggi. Ini adalah bagi tujuan keselamatan iaitu sukar untuk dikesan oleh musuh. Struktur rumah panjang kaum Bidayuh tidak jauh bezanya dengan struktur rumah panjang masyarakat Iban di Sarawak. Atap rumah panjang kaum Bidayuh diperbuat daripada atap rumbia atau sagu, manakala dindingnya pula daripada buluh. Pelantar atau lantai rumah panjang pula diperbuat daripada papan atau buluh manakala tiangnya pula diperbuat daripada kayu belian.

   ADAT ISTIADAT DAN HUKUM KAUM BIDAYUH

Masyarakat kaum Bidayuh juga mempunyai pelbagai adat resam yang masih diamalkan sehingga zaman kini. Diantara contoh adat mereka ialah adat perkahwinan dan adat sewaktu menguruskan kematian

       PERAYAAN KAUM BIDAYUH

           

            Kaum bidayuh juga menyambut hari gawai sama seperti kaum iban, dimana hari gawai disambut setahun sekali pada 1 atau 2 Jun. Perayaan ini disambut untuk menunjukkan bahawa berakhirnya musim menuai padi. Gawai Dayak merupakan perayaan yang disambut di Sarawak oleh kaum peribumi Sarawak, terutamanya Iban, Bidayuh dan Orang Ulu seperti Kayan dan Kenyah, dan juga komuniti Dayak di Kalimantan Barat.

           Gawai bermaksud pesta. Jadi, Gawai Dayak merupakan Pesta Dayak. Gawai Dayak merupakan hari menyambut tahun baru yang ditandakan dengan berakhirnya musim menuai padi dan bermulanya musim menanam padi yang baharu. Ia merupakan musim perayaan pesta-pesta tradisi dan sosial. Pesta Gawai di Sarawak disambut dengan meriah di bandar-bandar dan di desa dengan persembahan tarian, minuman tuak 'arak beras', dan bersuka-ria..

2.6)     PAKAIAN TRADISIONAL KAUM BIDAYUH

LELAKI

           Pakaian lelaki Bidayuh baju dan seluar dari satin dihiasi pita merah dan putih. Bahagian luar memakai jipo Boyuh dari kulit kayu dan kalung gigi beruang.

PEREMPUAN

         Wanita Bidayuh menggayakan baju jipo pendek dan skirt bidang fabrik satin rona hitam berhias selempang merah perhiasan pinggang daripada syiling perak. Perhiasan kepalanya ialah sipiah dari tiga warna hitam, merah dan putih berhias manik, labuci dan syiling perak.

      MAKANAN TRADISIONAL KAUM BIDAYUH

§  ASAM SIOK

           Asam siok ialah nasi ayam Bidayuh yang dimasak dalam buluh. Asam siok ialah makanan istimewa Bidayuh yang disaji secara normal semasa majlis-majlis khas seperti Gawai dan perhimpunan. Kombinasi ayam keseluruhan, nasi, garam, halia, serai, daun ubi dan sedikit air mendidih.

MENGENALI BUDAYA ETNIK BUMIPUTERA DI SARAWAK

BUDAYA ETNIK KAUM IBAN DI SARAWAK

             

   LATARBELAKANG SEJARAH KAUM IBAN

           Iban atau Dayak Iban adalah salah satu rumpun Dayak yang terdapat di Sarawak, Kalimantan Barat, Brunei, Sabah dan Johor. Mengikut sejarah lisan, pembentukan dan perkembangan budaya sosial kaum Iban khasnya atau bangsa Dayak amnya terjadi semasa zaman kegemilangan Kerajaan Dayak di Tampun Juah.  Sebelum kaum Iban dan bangsa Dayak berpecah kepada beberapa subsuku-subsuku yang ada sekarang. 

           Kaum Iban dengan jumlahnya sebanyak 2,745,400 iaitu 60% daripada jumlah penduduk di Sarawak. Kaum Iban merupakan kumpulan etnik yang terbesar di Sarawak dan kaum ketiga terbesar di Malaysia selepas kaum Melayu, dan Cina. Mereka mendiami setiap daerah, kabupaten dan bahagian di Sarawak, Brunei, Kalimantan Barat serta 6 daerah di Johor iaitu Kota Tinggi, Johor Bahru, Kulai Jaya, Pontian, Kluang dan Batu Pahat dan 2 bahagian di Sabah iaitu Pedalaman dan Tawau. Akan tetapi kepadatan penduduk Iban tertumpu di 4 kabupaten iaitu Sanggau, Sekadau, Sintang dan Kapuas Hulu. Di Kalimantan Barat pula terdapat 9 bahagian iaitu Samarahan, Serian, Sri Aman, Betong, Sarikei, Sibu, Kapit, Bintulu dan Miri di Sarawak.      

                      ADAT ISTIADAT DAN HUKUM KAUM IBAN

Masyarakat kaum Iban juga mempunyai pelbagai adat resam yang masih diamalkan sehingga zaman kini. Adat resam ini juga dianggap sebagai pantang larang dan cara untuk menyelesaikan isu atau konflik menurut kepercayaan mereka tersendiri dalam kehidupan. Diantara contoh adat mereka ialah mengurus kandungan dan kelahiran, adat perkahwinan dan adat sewaktu menguruskan kematian.

2.1                 MAKANAN TRADISIONAL KAUM IBAN

Semua kaum di Malaysia ini memang sudah pasti mempunyai makanan tradisional mereka tersendiri untuk diperkenalkan dan dihidangkan waktu perayaan kaum, majlis perkahwinan, dan sebagainya. Makanan tradisional kaum iban yang sangat popular di Sarawak ialah MANUK PANSUH,UMAI,IKAN KASAM dan MIDIN BELACAN.

2.1)                                                     PAKAIAN TRADISIONAL KAUM IBAN

ü LELAKI

§  KAIN SIRAT

Kain Sirat atau kain cawat adalah pakaian asas kaum Iban. Sirat adalah sebidang kain yang berukuran 50 cm X 500 cm. Bahagian hujung kain ini dihiasi dengan sulaman atau tenunan yang indah. Kadang-kadang manik dan kulit siput turut dikarangkan sebagai hiasan di bahagian itu. Sirat dipakai dengan cara melilitnya dipinggang dan celah paha . Hujung kain ini dijuntaikan dari pinggang ke hadapan dan belakang badan; mempamerkan bahagian yang berhias.

§  DANGDONG

Ia merupakan kain selendang yang dipakai oleh lelaki Iban. Dandong lebih lebar daripada bedong. Panjang dandong tidak tetap kerana kain ini digunakan sebagai pembungkus barang-barang persembahan dalam upacara-upacara tertentu. Dandong diperbuat daripada kain yang ditenun dengan cara ikat. 

ü PEREMPUAN

§  BIDANG

Wanita Iban memakai kain sarung yang dipanggil bidang. Kain sarung ini sempit dan panjangnya cuma lebih kurang separas lutut. Biasanya bidang diperbuat daripada sebidang kain yang berukuran 110 cm x 60 cm dan terdiri daripada dua bidang kain seumpamanya yang dicantumkan. Bidang yang digunakan sebagai pakaian harian tidak banyak rekaan coraknya. Kebiasaannya bidang ini hanya dihias oleh reka corak jalur-jaluran yang bewarna-warni. Bidang yang dipakai ketika upacara tertentu atau sebarang perayaan yang pula dihiasi oleh pelbagai reka corak geometrik dan diwarnakan dengan warna merah bata dan kekuning-kuningan. Malah ada diantara bidang tersebut yang dihiasi dengan reka corak bermotif tradisional yang disongketkan dengan benang emas atau perak di atas kain dasar yang bewarna merah.

§  KALAMBI

Baju Kaum Iban yang dipanggil kalambi pula ada dua jenis iaitu kalambi berlengan dan kalambi tanpa lengan. Kalambi dipakai oleh lelaki dan wanita Iban ketika upacara tertentu sahaja. Potongan kalambi sangat ringkas iaitu terdiri daripada sebidang kain segi empat bujur yang dilipat dua. Sisinya dicantumkan dan ditinggalkan ruang untuk lubang lengan atau sambungan lengan. Panjang kalambi berbeza-beza iaitu ada yang separas punggung dan ada yang labuh hingga ke lutut. Kalambi ditenun dengan segala macam motif yang indah. Terdapat kalambi yang dihias dengan jalur-jalur yang indah dan ada pula kalambi yang dihias dengan jalur-jalur dan setengahnya pula dipenuhi dengan figura-figura roh dan binatang. Kalambi yang dipakai oleh pahlawan juga dilapiskan dengan kekabu sebagai pertahanan. Ada kalambi yang menggunakan kain yang ditenun dengan cara ikat. Kain ini bermotifkan jalur-jaluran yang menegak, figura manusia dan burung. Semua motif tersebut ditenun dalam bentuk geometrik. Hujung kalambi hasil tenunan ikat ini pula dibiarkan berjumbai, berpintal atau dihias dengan karangan manik.

§  BEDONG

Wanita Iban juga memakai kain selempang yang panjang dan sempit. Kain selempang ini dikenali sebagai bedong, iaitu ia dihiasi oleh reka corak tenunan yang sangat halus. Panjang bedung hampir sama dengan sirat. Bedong dipakai di bahu sebagai selendang atau diselempangkan di badan seperti pangkahan di dada dalam upacara-upacara rasmi.

2.1)                                                                                     PERAYAAN KAUM IBAN

Perayaan Gawai disambut oleh masyarakat Iban di Sarawak untuk meraikan tamatnya musim menuai padi. Pesta Gawai juga dikenali sebagai Gawai Dayak. Pesta Gawai pada kebiasaannya disambut pada akhir bulan Mei atau awal bulan Jun setiap tahun. Pesta Gawai di Sarawak disambut dengan meriah di bandar-bandar dan di desa dengan persembahan tarian, minuman tuak 'arak beras', dan bersuka-ria. Pesta Gawai di Sarawak telah disambut secara besar-besaran semenjak 1964.